FIT FOR 55

İklim değişikliği günümüz dünyasının en acil küresel sorunlarından biri olarak, enerji politikalarından sanayiye, ulaştırmadan tarıma kadar birçok alanda dönüşümü zorunlu kılmaktadır. Özellikle 2015’te kabul edilen Paris Anlaşması, devletlerin sera gazı emisyonlarını azaltma ve küresel sıcaklık artışını 1,5–2°C ile sınırlandırma yönünde taahhütlerde bulunmasını beraberinde getirmiştir. Bu çerçevede, dünyanın en büyük ekonomilerinden biri olan Avrupa Birliği (AB), iklim değişikliğiyle mücadelede öncü bir rol üstlenmiştir. AB’nin 2050 yılına kadar iklim nötr bir kıta olma hedefi, yalnızca Avrupa kıtası için değil, küresel çevre politikaları açısından da belirleyici bir vizyon ortaya koymaktadır.

Avrupa Yeşil Mutabakatı bu vizyonun temel yol haritasını oluşturmuş, ancak bu uzun vadeli hedefin gerçekleşebilmesi için ara döneme ilişkin bağlayıcı düzenlemelere ihtiyaç duyulmuştur. Bu bağlamda 2021 yılında açıklanan “Fit for 55” paketi, AB’nin 2030 yılına kadar sera gazı emisyonlarını 1990 seviyelerine kıyasla %55 azaltmasını hedefleyen ve birçok sektörü kapsayan devrim niteliğinde bir politika seti olarak ortaya çıkmıştır. “Fit for 55”, sadece çevresel düzenlemeler bütünü değil, aynı zamanda ekonomik rekabet, enerji güvenliği, sosyal adalet ve küresel ticaret ilişkileriyle iç içe geçmiş kapsamlı bir dönüşüm programıdır.

Hukuki temelini Avrupa İklim Yasası’ndan alan Fit for 55, AB’nin iklim hedeflerini yasal bağlayıcılığa kavuşturmuştur. İklim Yasası, 2050’de iklim nötr olma hedefini belirlerken, 2030’a yönelik %55 emisyon azaltımını zorunlu hale getirmiştir. Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan paket, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi’nde müzakere edilerek yasalaşma sürecine girmiştir. AB’nin çok katmanlı yönetişim yapısı içinde, Fit for 55 hem ulus-üstü kurumlar hem de üye devletlerin sorumluluklarıyla şekillenmiş, dolayısıyla teknik olduğu kadar siyasal bir süreç de olmuştur.

Paketi oluşturan düzenlemeler arasında en dikkat çekici olanı Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) reformudur. Dünyanın en büyük karbon piyasası olan ETS, 2005’ten beri AB içinde uygulanmaktadır. Fit for 55 ile birlikte ETS’nin kapsamı genişletilmiş, özellikle denizcilik ve havacılık sektörleri de sisteme dahil edilmiştir. Bu, küresel taşımacılık sektöründe büyük bir maliyet değişimine yol açacak niteliktedir. Ayrıca ücretsiz tahsisatların kademeli olarak azaltılmasıyla karbon fiyatları piyasa üzerinde daha güçlü bir etkiye sahip olacak, şirketler yeşil yatırımlara yönelmek zorunda kalacaktır.

Bir diğer kritik unsur ise Karbon Sınırda Düzenleme Mekanizması (CBAM)’dır. CBAM, AB’ye ithal edilen karbon yoğun ürünlere (çimento, demir-çelik, alüminyum, gübre ve elektrik gibi) ek mali yükümlülük getirerek, AB üreticilerinin karbon maliyetleriyle aynı seviyeyi sağlamayı amaçlamaktadır. Böylece karbon kaçağının önüne geçilmek istenmektedir. Bu düzenleme, küresel ticaret sisteminde önemli bir kırılma noktası olarak değerlendirilmekte, Dünya Ticaret Örgütü kurallarıyla uyumluluğu tartışılmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler, CBAM’ın kendi sanayileri üzerinde haksız maliyetler yarattığını savunmaktadır. 

Paketin enerji boyutunda Yenilenebilir Enerji Direktifi (RED III) ve Enerji Verimliliği Direktifi öne çıkmaktadır. Yenilenebilir enerjinin toplam enerji tüketimindeki payının %40’a çıkarılması ve enerji verimliliği yükümlülüklerinin artırılması hedeflenmiştir. Bu düzenlemeler, AB’nin enerji arz güvenliğini güçlendirmeyi, fosil yakıtlara bağımlılığı azaltmayı ve temiz enerji teknolojilerinde liderlik kazanmayı hedeflemektedir.

Ulaştırma sektörü ise Fit for 55’in en iddialı dönüşümlerinden birini içermektedir. 2035 yılından itibaren AB’de satılacak tüm yeni otomobillerin sıfır emisyonlu olması planlanmaktadır. Bu hedef, otomotiv endüstrisinin köklü bir değişim geçirmesini zorunlu kılmakta, elektrikli araçlar ve hidrojen yakıt teknolojilerinin ön plana çıkmasına yol açmaktadır. Enerji Vergilendirme Direktifi’nin güncellenmesiyle de fosil yakıtların vergilendirilmesi sıkılaştırılmış, yenilenebilir enerji kaynakları için vergi teşvikleri getirilmiştir.

Tüm bu dönüşümün sosyal etkilerini dengelemek amacıyla ise Sosyal İklim Fonu oluşturulmuştur. Yaklaşık 72 milyar avroluk bu fon, düşük gelirli haneler ve küçük işletmelerin enerji dönüşümünden olumsuz etkilenmesini engellemeyi amaçlamaktadır. Böylece Fit for 55, yalnızca çevresel değil, aynı zamanda sosyal adalet boyutunu da dikkate alan bir politika paketi olma özelliği taşımaktadır.

Fit for 55’in hedefleri açık biçimde tanımlanmıştır: 2030 yılına kadar sera gazı emisyonlarını %55 azaltmak, 2050’de iklim nötr Avrupa vizyonunu gerçekleştirmek, enerji güvenliğini sağlamak, temiz teknolojilerde küresel rekabet gücünü artırmak ve dönüşüm sürecinde sosyal adaleti korumak. Bu hedefler, AB’yi Paris Anlaşması’nın yükümlülükleriyle uyumlu hale getirmekte ve küresel iklim liderliği iddiasını pekiştirmektedir.

Ancak Fit for 55, yalnızca AB’nin iç politikasına yönelik bir düzenleme olmayıp küresel yansımaları olan bir stratejidir. Öncelikle ticaret ilişkileri üzerinde doğrudan etkiler yaratmaktadır. CBAM sayesinde, AB ile ticaret yapan ülkeler karbon maliyetlerini içselleştirmek zorunda kalmakta, bu da özellikle karbon yoğun sanayilere sahip ülkeler için ek maliyet anlamına gelmektedir. Çin, Hindistan, Rusya ve Türkiye gibi ülkeler CBAM’dan en fazla etkilenecek aktörler arasında yer almaktadır. Bu mekanizma, küresel ölçekte düşük karbonlu üretimin bir rekabet avantajı haline gelmesine yol açmaktadır.

Sanayi politikaları açısından Fit for 55, AB’nin yeşil ekonomide küresel liderlik hedefini de desteklemektedir. Yenilenebilir enerji teknolojileri, elektrikli araçlar, hidrojen çözümleri gibi alanlarda AB’nin güçlü bir konum elde etmesi amaçlanmaktadır. Bu, aynı zamanda küresel sanayi rekabetinde yeni dengelerin oluşmasına neden olmaktadır.

Küresel iklim yönetişimi bağlamında ise AB’nin bu hamlesi, diğer büyük ekonomiler üzerinde baskı yaratmaktadır. ABD’nin Enflasyon Azaltma Yasası (Inflation Reduction Act), Çin’in yeşil teknoloji yatırımları ve Japonya’nın karbon nötr hedefleri, kısmen AB’nin Fit for 55 sürecinden etkilenmiştir. Dolayısıyla paket, küresel iklim politikalarında domino etkisi yaratarak kolektif bir dönüşümü teşvik etmektedir.

Bununla birlikte Fit for 55 eleştirilerden de muaf değildir. Öncelikle maliyetler meselesi sıkça gündeme gelmektedir. Hem AB içinde işletmeler hem de üçüncü ülkeler, bu düzenlemelerin ekonomik yük yaratacağını belirtmektedir. Ayrıca CBAM’ın küresel adalet açısından sorunlu olduğu ileri sürülmektedir.

Gelişmekte olan ülkeler, tarihsel emisyonlarda daha az sorumluluğa sahip olduklarını, buna rağmen CBAM nedeniyle haksız maliyetlere maruz kaldıklarını iddia etmektedir. Enerji fiyatlarının artışı da düşük gelirli kesimler açısından sosyal eşitsizlik riskini artırmaktadır. Uygulama zorlukları ise bir diğer tartışma konusudur; ETS’nin genişletilmesi, CBAM’ın uygulanması ve enerji vergilendirme reformu karmaşık bürokratik süreçler doğurmaktadır.

Bütün bu tartışmalara rağmen Fit for 55, iklim değişikliğiyle mücadelede radikal bir dönüşüm iradesini temsil etmektedir. Paket, çevresel sürdürülebilirliği ekonomik rekabetle uyumlu hale getirme iddiasını taşımakta ve AB’nin küresel liderlik pozisyonunu güçlendirmektedir. Uzun vadede başarısı, üye devletlerin uyum kapasitesine, işletmelerin yeşil yatırımlara yönelim hızına ve küresel aktörlerin benzer adımları atıp atmamasına bağlı olacaktır.

Sonuç olarak Fit for 55, sadece bir AB iklim politikası değil, küresel ölçekte çevresel, ekonomik ve sosyal dönüşümün katalizörü olarak değerlendirilebilir. Karbon yoğun ekonomilerin ve uluslararası ticaretin işleyiş biçimini yeniden tanımlayan bu paket, iklim değişikliğiyle mücadelede paradigma değişiminin somut göstergesidir. 

Yararlanılan Kaynaklar

• European Commission. (2021). Fit for 55 Package. Brussels.
• European Commission. (2020). European Green Deal. Brussels.
• IEA (International Energy Agency). (2022). World Energy Outlook. Paris.
• UNCTAD. (2021). Trade and Environment Review. Geneva.
• WTO. (2022). Carbon Border Adjustment and Trade. Geneva.
• EEA (European Environment Agency). (2021). Greenhouse Gas Emissions Trends. Copenhagen.
• Zachmann, G., & McWilliams, B. (2021). “The European Union’s Fit for 55 Package: A Guide.” Bruegel Policy Brief.
• Oberthür, S. (2022). “EU Climate Policy after the Fit for 55 Package.” Journal of European Public Policy, 29(10), 1575-1594.
• Piebalgs, A. et al. (2022). EU Energy and Climate Policy. Springer.
• Helm, D. (2021). Net Zero: How We Stop Causing Climate Change. HarperCollins.