Jeotermal, yeraltında farklı derinliklerde birikmiş ısıya verilen isimdir. “Jeo” ve “termal” kelimelerinin birleşiminden oluşur. Jeo kelimesi yeryüzü, termal ise ısı anlamına gelir. Birçok farklı elementler, mineraller içeren su, buhar ve gazlar jeotermal akıntıyı oluşturur. Yenilenebilir, sürdürülebilir, güvenli ve çevre dostu yeşil enerji kaynağıdır. Herhangi bir enerji dönüşümünden geçmediği için birincil enerjidir. Yanma işlemi bulunmadığı için karbon salınımı sıfıra yakındır.
Jeotermal enerji, kullanılan en eski kaynaklardan birisi olarak nitelendirilebilir. Tarihsel sürece bakıldığında insanların, binlerce yıldır pişirme, ısıtma ve kaplıcalarda jeotermal enerjiden faydalandığı görülmektedir. M.Ö. 10000 yıllarında, çanak, çömlek, cam, tekstil ve krem gibi ürünlerin imalatında kullanıldığına dair kanıtlar, Akdeniz Bölgesinde yapılan araştırmalarda da yerini almıştır.
Çok uzun süredir hayatımızda olan jeotermal enerji, 1900’lü yılların başında elektrik üretimi için kullanılmaya başlanmış, artan güç talebini karşılamak amacıyla ilk kez 1904 yılında Prens PieroGinoriConti tarafından Larderello’ da denemeler yapılmış, ilk başarılı denemede, 4 ampul için gerekli enerji başarı ile sağlandığı görülmüştür.
Yenidünya düzeninde ve yeni teknolojik gelişmelerle birlikte, jeotermal enerji kullanımı daha az maliyetli ve daha verimli bir hale gelmiştir. Dünyanın sahip olduğu jeotermal kaynakların, teorik olarak insanlığın enerji tüketimini karşılamak için yeterli olduğu düşünülmektedir. Devlet teşvikleri ve bulunacak yeni tekniklerle daha fazla verim sağlanarak, enerji üretimi için vazgeçilmez bir kaynak haline gelebileceği de kuşkusuzdur.
Peki, jeotermal enerji bir yenilenebilir enerji türü olarak kabul edilebilir mi? Elbette, jeotermal enerji yenilenebilir bir enerji kaynağıdır. Çünkü yerin derinliklerinden gelen ısı sürekli olarak yenilenir ve tükenme riski çok düşüktür. Jeotermal enerji, yerin içindeki doğal radyoaktif süreçlerden ve magmanın ürettiği ısıdan kaynaklanır. Bu süreçler milyarlarca yıl boyunca devam edeceği için jeotermal enerji, sürdürülebilir bir kaynak olarak kabul edilir.
Diğer yandan bu enerji türü doğal süreçlerle yenilenir. Dünya’nın çekirdeğindeki ısının sürekli olarak üretilmesi, jeotermal enerji kaynağını destekler. Uzun vadede kullanılır. Kaynakların sürdürülebilir şekilde yönetilmesi durumunda (örn. rezervuarların doğru kullanımı), jeotermal enerji uzun süre kullanılabilir.
Jeotermal enerji, temiz ve güvenli olduğu için tercih edilen bir enerji kaynağıdır. Türkiye, jeotermal enerji potansiyeline sahip ülkeler arasındadır. Ülkemiz, Avrupa ülkeleri arasında jeotermal potansiyeli olarak 1. sırada ve kurulu güç bakımından Dünyada 4. sıradadır. Günümüzde jeotermal enerji ile elektrik üretimi yapmakta olan ilk beş ülke şu şekildedir;
- ABD; Dünya çapında en büyük jeotermal enerji üreticisidir. Özellikle Kaliforniya’daki “The Geysers” sahası önemli bir örnektir.
- Endonezya; Volkanik yapısı sayesinde büyük potansiyele sahiptir ve hızla kapasitesini artırmaktadır.
- Filipinler; Uzun yıllardır jeotermal enerji üretiminde önde gelen ülkelerden biridir.
- Türkiye; Son yıllarda jeotermal enerjiye büyük yatırımlar yapmıştır. Dünya sıralamasında 4. veya 5. sırada yer alır ve özellikle Aydın, Denizli, Manisa bölgelerinde yoğun üretim yapılmaktadır. Türkiye, jeotermal enerji potansiyeli açısından dünyada önde gelen ülkelerden biridir. 2024 itibarıyla Türkiye’nin kurulu jeotermal elektrik üretim kapasitesi 2 GW’yi aşmıştır. Bunun yanı sıra, termal turizm ve ısıtma gibi alanlarda da yaygın kullanım söz konusudur.
- Jeotermal enerji, yerel kalkınma ve enerji bağımsızlığı için stratejik bir kaynak olarak değerlendirilmektedir. Bunun yanı sıra, Türkiye’de çalışmakta olan toplam 32 adet jeotermal enerji santrali bulunur. Santrallerin kurulu olduğu iller ve santral sayıları şöyledir: Aydın (20), Denizli(5), Manisa(5), Çanakkale (2). Ayrıca; Aydın’da 4, Manisa’da 2, Denizli’de 1 adet jeotermal santral kurma çalışmaları devam etmektedir.
- Kenya; Afrika’da jeotermal enerjiyi en etkili kullanan ülkedir.
Jeotermal kaynakların kullanımında, yangın, patlama, zehirlenme gibi riskler yoktur. Çevreye zarar vermediği için ekolojik olarak da güvenilirdir. Jeotermal enerji ile ulaşılan verimlilik %95’in üzerindedir. Üretim tesisleri, diğer enerji kaynaklarının üretim alanlarına göre en düşük düzeydedir.
Dünya Geneli Jeotermal Enerjiye bakıldığında; Jeotermal enerji, önemli bir yenilenebilir kaynaktır. İzlanda, El Salvador, Yeni Zelanda, İtalya, Kenya ve Filipinler gibi ülkelerde elektrik talebinin önemli bir kısmını, İzlanda’daki ısıtma talebinin de % 90’ından fazlasını kapsar.
Dünyada doğrudan kullanım uygulamalarındaki ilk 5 ülke ise ABD, Çin, İsveç, Belarus ve Norveç’tir. Dünyanın ilk ve en eski jeotermal santrali İtalya’nın Toskana bölgesinde yer alır. Bu bölgedeki 34 jeotermal enerji santrali, 761 MW net kurulu kapasiteye sahip ve yılda yaklaşık 6 TWh (terawatt) elektrik üretir. Ayrıca bölge elektriğinin yüzde 40’a yakını jeotermal enerjiden karşılanmaktadır.
- Kurulu Kapasite:
2023 itibarıyla dünya genelinde jeotermal enerji kurulu gücü yaklaşık 16 GW civarındadır. Elektrik üretiminde kullanılan bu kapasite, toplam yenilenebilir enerji kaynaklarının bir kısmını oluşturur. Ancak potansiyeline göre kullanımı sınırlıdır.
- Kullanım Alanları:
Jeotermal enerji kullanımı, yenilenebilir enerji kaynakları arasında giderek daha çok tercih edilmeye başlandı. Jeotermal enerjinin kullanım alanları şu şekilde sıralanabilir;
- Elektrik enerjisi üretimi.
- Merkezi ısıtma, merkezi soğutma, sera ısıtması gibi uygulamalar.
- Isı gereken kurutma işlemleri.
- Kimyasal madde ve minerallerin üretimi.
- Termal turizm yapan kaplıcalar.
- Kültür balıkçılığı.
- Mineraller içeren içme suyu üretimi.
- Jeotermal Enerjiden Nasıl Elektrik Üretilir?
Jeotermal enerji kaynakları ile elektrik üretimi için birkaç farklı santral tipi bulunur. Santrallerde tasarım farkları olsa da üretim sırasında benzer yöntemleri kullanırlar. Enerji santralleri 3 farklı tipte olabilir. Bunlar;
Kuru buhar santralleri: Kaynaktan gelen kuru buhar, direkt türbinleri döndürmek için kullanır.
Flaş buhar santralleri: Yüksek basınçla kaynaktan gelen jeotermal akışkan, buhara çevrilerek türbinin döndürülmesi sağlanır.
Çift çevrim santralleri: Sıcak jeotermal akışkan, ikinci bir akışkanın ısıtılarak buharlaştırılması amacıyla kullanılır. Buharlaşan ikinci akışkan türbinlere yönlendirilir.
Jeotermal Enerjinin Geleceği ve Sonuçları;
Dünya yüzeyine yakın jeotermal kaynakların ekonomik kullanımı sınırlıdır, ancak gelişen teknolojilerle bu durum değişebilir. Jeotermal enerji, karbon emisyonunun düşük olması nedeniyle iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir rol oynar.
- Yenilenebilir Enerji İhtiyacı: Dünyada artan enerji talebi ve fosil yakıtların çevresel etkileri, jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına olan ilgiyi artırıyor. Sürdürülebilir bir kaynak olması, gelecekte jeotermalin enerji üretiminde daha geniş bir paya sahip olmasını sağlayabilir.
- Teknolojik Gelişmeler: Yeni teknolojiler, jeotermal enerjinin daha verimli şekilde çıkarılmasını ve kullanılmasını sağlıyor. Özellikle derin jeotermal kuyuların açılmasına olanak tanıyan teknikler, enerji potansiyelini artırabilir.
- Enerji Çeşitlendirmesi: Jeotermal enerji, ülkelerin enerji portföyünü çeşitlendirmesine olanak tanır. Bu da enerji bağımsızlığını artırarak ekonomik ve politik riskleri azaltabilir.
- Kentsel Kullanım: Jeotermal enerji sadece elektrik üretimi için değil, aynı zamanda ısıtma-soğutma sistemlerinde, tarımda (sera ısıtması) ve endüstriyel süreçlerde daha fazla kullanılabilir.
- Karbon Nötrlüğü: Karbon salınımını azaltmaya yönelik küresel hedefler, jeotermal enerji yatırımlarını teşvik ediyor. Özellikle Avrupa Birliği ve diğer ülkelerin bu alana fon sağlaması, gelecekte büyümeyi destekleyecektir.
Sonuç olarak, jeotermal enerji gelecekte hem çevresel hem de ekonomik açıdan önemli bir rol oynayacaktır. Ancak sürdürülebilir kullanım için dikkatli bir yönetim ve düzenleyici önlemler gereklidir.
Yararlanılan Kaynaklar;
https://www.enerjiatlasi.com/en-buyuk/jeotermal
https://yenader.org/tr_tr/jeotermal-enerji-nedir/
https://www.jeotermaldernegi.org.tr/sayfalar-Dunya-da-Jeotermal
https://geothermie.brussels/en/the-principles-of-geothermics/what-is-geothermics
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0377027324002531
https://en.wikipedia.org/wiki/Geothermal_energy
https://www.mta.gov.tr/en/arastirmalar/jeotermal-enerji-arastirmalari