Uluslararası lojistik, küresel ekonominin omurgasını oluşturan ve mal, hizmet, bilgi ile sermayenin ulusal sınırların ötesinde etkin ve verimli bir şekilde hareketini sağlayan çok boyutlu bir süreçtir. Bu süreç yalnızca ticari ilişkilerle sınırlı kalmayıp, insani yardım operasyonları, kalkınma projeleri, kriz yönetimi ve barış operasyonları gibi alanları da kapsamaktadır. Modern küresel lojistiğin işleyişinde devletler, özel sektör kuruluşları ve uluslararası örgütler önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda Birleşmiş Milletler (BM), sadece küresel barış ve güvenliğin korunması açısından değil, aynı zamanda uluslararası lojistiğin geliştirilmesi, düzenlenmesi ve kriz anlarında hızlı şekilde organize edilmesi bakımından da kritik bir aktör konumundadır.
Birleşmiş Milletler’in lojistik alanındaki katkısı, çoğu zaman insani yardım operasyonları ve afet müdahaleleri ile ön plana çıksa da, aslında bu katkı çok daha geniş bir perspektife sahiptir. BM, çeşitli uzmanlaşmış ajansları, fonları ve programları aracılığıyla hem uluslararası ticaretin güvenli ve adil bir biçimde yürütülmesine hem de lojistik altyapılarının geliştirilmesine önemli destekler sağlamaktadır. Örneğin Dünya Gıda Programı (WFP) insani yardım lojistiğinde küresel lider konumundayken, Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) deniz taşımacılığında güvenlik ve standartların belirlenmesinde, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) ise havayolu taşımacılığında güvenliğin sağlanmasında kritik roller üstlenmektedir.
Küresel tedarik zincirlerinin kırılganlığı, özellikle 21. yüzyılda iklim değişikliği, salgın hastalıklar, bölgesel çatışmalar ve ekonomik krizler gibi faktörlerle daha da belirgin hale gelmiştir. Bu durum, uluslararası lojistiğin sadece ekonomik değil aynı zamanda stratejik, insani ve çevresel boyutlarını da ön plana çıkarmaktadır. Dolayısıyla BM’nin bu alandaki çok yönlü faaliyetlerini anlamak, hem mevcut küresel sorunların çözümüne hem de gelecekteki olası krizlere karşı hazırlıklı olmaya önemli katkılar sunacaktır.
Bu makalede, Birleşmiş Milletler’in uluslararası lojistiğe katkısı; tarihsel arka planı, kurumsal yapısı, insani yardım ve kriz yönetimi uygulamaları, standart belirleme ve düzenleme faaliyetleri ile kalkınma ve sürdürülebilirlik perspektifleri çerçevesinde incelenecektir. Çalışma, giriş, gelişme ve sonuç bölümleriyle bütüncül bir analiz sunmayı amaçlamakta olup, güncel veriler, örnek olaylar ve akademik kaynaklar ışığında konuyu derinlemesine değerlendirecektir.
Birleşmiş Milletler, 1945 yılında kurulmasının ardından öncelikli olarak barış ve güvenliğin korunmasına odaklanmış, ancak kısa süre içerisinde ekonomik kalkınma, insan hakları ve insani yardım gibi alanlarda da faaliyet göstermeye başlamıştır. Bu geniş faaliyet alanı içinde lojistik, hem operasyonel hem de normatif boyutlarıyla yer almıştır.
Soğuk Savaş döneminde BM’nin lojistik faaliyetleri daha çok barış gücü operasyonları ve sınırlı insani yardım çalışmalarıyla sınırlıydı. Ancak 1990’lı yıllardan itibaren Somali, Ruanda, Bosna-Hersek ve Kosova gibi kriz bölgelerindeki müdahaleler, BM lojistiğinin kapsamını genişletmiş ve profesyonelleşmesini sağlamıştır. 2000’li yıllardan itibaren ise küreselleşme, uluslararası ticaretin artışı ve tedarik zincirlerinin karmaşıklaşması, BM’nin lojistik alanındaki stratejik rolünü pekiştirmiştir.
Birleşmiş Milletler sistemi içinde lojistik faaliyetlerden doğrudan veya dolaylı olarak sorumlu birçok kurum bulunmaktadır. Bunlar arasında:
- Dünya Gıda Programı (WFP): Dünyanın en büyük insani yardım lojistiği organizasyonu olup, gıda ve temel ihtiyaç maddelerinin kriz bölgelerine ulaştırılmasında liderdir.
- Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO): Deniz taşımacılığında güvenlik, çevre koruma ve teknik standartların belirlenmesinde küresel otoritedir.
- Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO): Küresel hava taşımacılığı standartlarını belirleyerek, uluslararası lojistiğin havayolu boyutunu düzenler.
- BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD): Uluslararası ticaretin lojistik boyutlarını analiz eder ve gelişmekte olan ülkelerin lojistik kapasitesini artırmak için politikalar geliştirir.
- BM Barış Gücü Operasyonları (DPKO): Askeri ve sivil personelin, teçhizatın ve ikmal malzemelerinin kriz bölgelerine ulaştırılması için kapsamlı lojistik operasyonlar yürütür.
BM’nin uluslararası lojistiğe en görünür katkılarından biri, insani yardım operasyonlarıdır. Doğal afetler, çatışmalar veya salgın hastalıklar gibi acil durumlarda, ihtiyaç sahiplerine hızlı ve etkin şekilde yardım ulaştırmak, gelişmiş bir lojistik kapasite gerektirir. WFP, bu alanda dünya genelinde lider konumundadır ve hem kendi operasyonlarını hem de diğer BM kurumlarının lojistik ihtiyaçlarını koordine eder.
Örneğin, 2010 Haiti depreminde WFP, sadece gıda yardımı yapmakla kalmamış, aynı zamanda lojistik hizmet sağlayıcısı olarak diğer insani yardım kuruluşlarının malzemelerinin de bölgeye ulaştırılmasını sağlamıştır. Benzer şekilde, COVID-19 pandemisi sırasında BM, tıbbi malzemelerin, kişisel koruyucu ekipmanların ve aşıların küresel ölçekte dağıtımı için özel lojistik ağlar kurmuştur.
BM’nin kriz lojistiğinde kullandığı yöntemler arasında önceden konumlandırılmış depolar, çok modlu taşımacılık (deniz, hava, kara), insansız hava araçları ile teslimat ve dijital takip sistemleri bulunmaktadır. Bu sayede, hem zaman hem de maliyet açısından etkin çözümler üretilmekte, yardımın doğru zamanda doğru yere ulaşması sağlanmaktadır.
Uluslararası lojistikte güvenlik, verimlilik ve sürdürülebilirlik için ortak standartlar hayati öneme sahiptir. BM ajansları, bu standartların geliştirilmesinde öncü rol oynamaktadır. IMO, denizcilikte SOLAS (Safety of Life at Sea) ve MARPOL (International Convention for the Prevention of Pollution from Ships) gibi temel anlaşmaların uygulanmasını sağlar. ICAO, hava taşımacılığında güvenlik prosedürleri, hava trafik yönetimi ve çevre dostu teknolojiler konusunda küresel düzenlemeler yapar.
UNCTAD ise özellikle gelişmekte olan ülkelerin lojistik kapasitelerini artırmak, liman ve gümrük süreçlerini modernize etmek için teknik yardım programları yürütür. Bu çalışmalar, sadece insani yardım değil, uluslararası ticaretin genel verimliliğine de doğrudan katkı sağlar.
BM’nin lojistik faaliyetleri, yalnızca kriz anlarında değil, uzun vadeli kalkınma hedefleri çerçevesinde de önem taşır. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) doğrultusunda, lojistiğin çevresel etkilerinin azaltılması, karbon emisyonlarının düşürülmesi, yeşil taşımacılık ve döngüsel ekonomi uygulamalarının teşvik edilmesi BM politikalarının merkezindedir.
Örneğin, UNCTAD ve UNEP iş birliği ile yürütülen projeler, limanlarda enerji verimliliğinin artırılmasını, deniz taşımacılığında düşük sülfür yakıt kullanımını ve lojistik zincirlerinde atık yönetimini hedeflemektedir. Ayrıca, gelişmekte olan ülkelerde karayolu, demiryolu ve liman altyapılarının güçlendirilmesi, ekonomik entegrasyonu ve ticaretin kolaylaştırılmasını sağlamaktadır.
Birleşmiş Milletler, uluslararası lojistiğin hem kriz anlarında hem de barış zamanında etkin ve adil şekilde işlemesini sağlayan çok yönlü bir aktördür. İnsani yardım operasyonlarından uluslararası ticaretin düzenlenmesine, lojistik standartlarının belirlenmesinden sürdürülebilir kalkınma hedeflerine kadar uzanan geniş bir yelpazede faaliyet göstermektedir. Bu katkılar, sadece mevcut krizlerin yönetilmesinde değil, gelecekteki küresel sorunlara karşı dayanıklı, kapsayıcı ve çevre dostu bir lojistik sistemin inşasında da kritik öneme sahiptir.
Küreselleşmenin getirdiği fırsat ve riskler, lojistik alanında daha koordineli, şeffaf ve sürdürülebilir yaklaşımları zorunlu kılmaktadır. Birleşmiş Milletler’in liderliğinde yürütülen uluslararası iş birliği mekanizmaları, bu hedeflere ulaşmada önemli bir temel oluşturmaktadır. Dolayısıyla, BM’nin uluslararası lojistiğe katkılarının güçlendirilmesi, hem küresel ekonomik istikrar hem de insani refah için vazgeçilmezdir.
Yararlanılan Kaynaklar
- United Nations. (2023). Annual Report of the Secretary-General. UN Publications.
- World Food Programme (WFP). (2022). Logistics Cluster Annual Report. Rome: WFP.
- International Maritime Organization (IMO). (2021). SOLAS Consolidated Edition. London: IMO.
- International Civil Aviation Organization (ICAO). (2020). ICAO Annual Report. Montreal: ICAO.
- UNCTAD. (2022). Review of Maritime Transport. Geneva: United Nations.
- United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA). (2021). Global Humanitarian Overview. New York: UN.
- UNEP & UNCTAD. (2021). Sustainable Freight Transport Framework. Nairobi/Geneva.
- Beamon, B. M., & Balcik, B. (2008). Performance measurement in humanitarian relief chains. International Journal of Public Sector Management, 21(1), 4–25.
- Thomas, A., & Kopczak, L. (2005). From logistics to supply chain management: The path forward in the humanitarian sector. Fritz Institute Report.
- Rodrigue, J-P., Comtois, C., & Slack, B. (2020). The Geography of Transport Systems. Routledge.
2005 yılında Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur. Aynı yıl Çankaya Üniversitesi Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı-Anayasa Hukuku alanında yüksek lisans yapmıştır. 2011 yılına kadar Ulaştırma Bakanlığına bağlı Mesleki Eğitim Merkezlerinde ODY-ÜDY Eğitmeni olarak görev yapmış olup, yaklaşık 15 yıldır Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinde hukukçu olarak çalışmaktadır. TOBB’da ilk olarak Dış Ticaret ve Uluslararası Lojistik alanında çalışmalarda bulunmuş olup, 7 yıla yakın Birleşmiş Milletler temsilciliği yapmış olup şimdi TOBB Reel Sektör AR-GE ve Uygulama Daire Başkanlığında KOBİ Politikaları Müdürlüğünde uzman hukukçu olarak görev yapmaktadır.
Diğer yandan, Gazi Üniversitesi Kamu Hukuku-İdare Hukuku Ana Bilim Dalında idare hukuku kürsüsünde doktora tezini tamamlamaya çalışmaktadır. Türkiye’de YÖK tarafından kabul gören TOBB konulu tezin tamamlanmasından sonra bunu kitaplaştırmayı planlamaktadır.
Bununla birlikte, halihazırda 2023 yılından bu yana Türkiye’de özellikle enerji sektörü ile yenilebilir enerji konusunda kendini uluslararası alanda da kanıtlamış “DÜNDAR HUKUK” VE “DÜNDAR LEGAL SERVICE CONSULTANCY” de Londra bloğunda köşe yazısı yazmaktadır.