Coğrafi işaretler (GI), ürünlerin üretim, işleme ve hazırlanma süreçlerinin belirli bir coğrafi alanla yakından ilişkili olduğunu ve bu bölgenin özelliklerinin ürüne özgün bir nitelik kazandırdığını gösteren önemli bir fikrî mülkiyet türüdür. Avrupa Birliği (AB), bu sistemi uzun yıllardır özellikle kırsal kalkınmayı desteklemek, geleneksel bilgi ve kültürel mirası korumak ve tüketici güvenini artırmak için etkin şekilde kullanmaktadır.
Bununla birlikte, dijitalleşme, küreselleşme, çevresel sürdürülebilirlik, sahtecilik ve tüketici bilincindeki artış gibi etkenler, coğrafi işaret sisteminde güncellemeleri zorunlu kılmıştır. Bu bağlamda Avrupa Komisyonu, 2023–2025 yılları arasında coğrafi işaret sistemine ilişkin bir dizi kapsamlı düzenleme hazırlamış ve yürürlüğe koymuştur.
Bu yazıda, söz konusu düzenlemeler sadece başlıkları çerçevesinde ele alınacak; Avrupa Komisyonu’nun coğrafi işaret rejimini nasıl dönüştürdüğü, mevzuat düzeyindeki gelişmeler temelinde değerlendirilecektir.
- Regulation (EU) 2024/1143: Coğrafi İşaretlerin Korunması ve Teşviki Hakkında Yeni Genel Tüzük
Avrupa Komisyonu’nun en dikkat çekici düzenlemelerinden biri olan bu tüzük, coğrafi işaret sisteminin gıda ürünleri, şarap ve alkollü içkiler alanlarında tek bir yasal çerçevede toplanmasını sağlamıştır. Bu birleşik yapı, başvuru süreçlerinin basitleştirilmesini ve başvuruların daha kısa sürede sonuçlandırılmasını hedeflemektedir.
Tüzüğün getirdiği temel yenilikler arasında, çevrimiçi koruma mekanizmalarının güçlendirilmesi, üretici gruplarının resmî tanınması, etiketleme kurallarında üretici bilgilerinin artırılması ve sürdürülebilirlik unsurlarının ürün spesifikasyonlarına dâhil edilmesi yer almaktadır.
Bu düzenleme, Avrupa’nın coğrafi işaret sistemini hem daha erişilebilir hem de dijital çağın ihtiyaçlarına cevap verebilir hâle getirmiştir.
- Delegated Regulation (EU) 2025/27: Coğrafi İşaretlerin Detaylandırılmış Uygulama Usulleri
2024/1143 sayılı ana düzenlemenin uygulama çerçevesini tamamlamak üzere çıkarılan bu yetkilendirilmiş tüzük, ürün spesifikasyonlarının içeriği, değişikliklerin sınıflandırılması, başvuru formatları ve kalite göstergeleri gibi teknik detaylara odaklanmaktadır.
Bu düzenleme kapsamında:
- Coğrafi işaretin “ün” kazanmasının kriterleri açıklığa kavuşturulmuştur.
- Geleneksel üretim tekniklerinin belgelendirilmesi kolaylaştırılmıştır.
- Çevresel sürdürülebilirliğe ilişkin isteğe bağlı göstergelere yer verilmiştir.
Bu teknik düzenleme, yasal çerçevenin üretici uygulamalarına etkili şekilde aktarılmasını sağlayan önemli bir rehber niteliğindedir.
- Implementing Regulation (EU) 2025/26: Başvuru, Tescil, Değişiklik ve Etiketleme Süreçlerine Dair Uygulama Tüzüğü
Bu tüzük, coğrafi işaret başvurularının nasıl sunulacağı, değerlendirileceği, tescil edileceği ve gerektiğinde nasıl iptal edileceği konularında ayrıntılı prosedürler ortaya koymaktadır. Aynı zamanda etiketleme standartlarına da yön vermektedir.
Dikkat çeken bazı düzenlemeler:
- Başvuruların Komisyon tarafından 6 ay içinde incelenmesi hedeflenmiştir.
- Etiketlerde ürünün üretildiği coğrafi alanın ve üretici kuruluşun açıkça belirtilmesi zorunlu kılınmıştır.
- Ürünlerin dijital ortamda tanıtımı için QR kod ve çevrimiçi veri paylaşım sistemleri önerilmiştir.
Bu düzenleme, GI sisteminin uygulamada karşılaşılan belirsizlikleri gidererek daha net, şeffaf ve hızlı bir işleyiş sağlamayı amaçlamaktadır.
- Regulation (EU) 2023/2411: Zanaat ve Endüstriyel Ürünlerde Coğrafi İşaret Koruması
Bu tüzük, coğrafi işaret sisteminin kapsamını büyük ölçüde genişletmiştir. İlk kez tarım ve gıda dışındaki ürünler de AB düzeyinde GI korumasına dâhil edilmiştir. Özellikle cam, seramik, tekstil, taş işçiliği gibi geleneksel zanaat ürünleri bu yeni kapsama girer.
Önemli yönleri:
- Bu ürünler için başvurular EUIPO (Avrupa Birliği Fikri Mülkiyet Ofisi) üzerinden yapılacaktır.
- Tescil edilen ürünlerde sadece PGI (Protected Geographical Indication) işareti kullanılabilecektir.
- Yerel ustalık, üretim teknikleri ve kültürel bağlantılar belgeyle desteklenmek zorundadır.
Bu düzenleme, AB’nin kültürel mirası koruma ve kırsal ekonomileri canlandırma hedeflerinin somut bir uzantısı olarak kabul edilmektedir.
- Avrupa Konseyi ve Parlamento Uzlaşı Metni (Ekim 2023)
2024/1143 sayılı düzenleme ile diğer uygulama ve yetki devri tüzüklerinden önce Avrupa Parlamentosu ile Konsey arasında varılan bu uzlaşma, mevzuatın ana hatlarını belirlemiştir. Uzlaşma metni, özellikle üretici birliklerinin güçlendirilmesi, dijital sahteciliğe karşı etkin mekanizmalar geliştirilmesi ve sürdürülebilirlik kriterlerinin gönüllü ya da zorunlu olarak sisteme entegre edilmesi gibi ilkeleri içermektedir.
Bu siyasi uzlaşı, düzenlemelerin sadece teknik değil aynı zamanda politik sahiplenmeye dayandığını göstermesi bakımından kritiktir.
- Avrupa Parlamentosu Kararı (Şubat 2024)
Avrupa Parlamentosu, 2024 Şubat ayında yapılan oylama ile yeni GI düzenlemelerini onaylamış ve bunların yürürlüğe girmesinin önünü açmıştır. Bu karar, dijital alandaki korumaların artırılması, GI etiketlerinde üretici bilgilerinin şeffaf biçimde sunulması ve tüketicilerin bilinçli tercih yapmasının desteklenmesi gibi başlıklarda düzenlemelere açık destek sunmuştur.
Parlamento ayrıca e-ticaret platformları, alan adı tescil sistemleri ve dijital pazar yerlerinde coğrafi işaretlerin korunmasına ilişkin özel tedbirlerin alınmasını talep etmiştir.
Sonuç olarak, Avrupa Komisyonu’nun 2023–2025 döneminde yürürlüğe koyduğu coğrafi işaret düzenlemeleri, sistemin hem içeriğini hem kapsamını köklü biçimde dönüştürmüştür. Yeni mevzuat ile birlikte:
- Mevzuat birliği sağlanmış, farklı ürün grupları tek bir çerçeve altında toplanmıştır.
- Dijital ortamda koruma güçlendirilmiş, GI ihlallerine karşı daha etkin mekanizmalar devreye alınmıştır.
- Zanaat ve sanayi ürünleri de sisteme dâhil edilmiş, kültürel miras koruma kapsamı genişletilmiştir.
- Sürdürülebilirlik ve topluluk temelli üretim daha görünür ve teşvik edilen bir yapı hâline getirilmiştir.
Bu reformlar, coğrafi işaret sisteminin yalnızca geçmişin değerlerini koruma aracı olmadığını, aynı zamanda geleceğe yönelik sürdürülebilir kalkınma, ticari rekabet ve kültürel koruma stratejisi olarak yeniden tanımlandığını göstermektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
- European Commission. Geographical Indications and Quality Schemes.
https://agriculture.ec.europa.eu/farming/geographical-indications-and-quality-schemes_en - Regulation (EU) 2024/1143 of the European Parliament and of the Council.
https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2024/1143/oj - Delegated Regulation (EU) 2025/27 – Supplementing Regulation (EU) 2024/1143.
(Henüz resmi sayfası yayımlanmamıştır) - Implementing Regulation (EU) 2025/26 – Application Procedures for GI Protection.
(Henüz resmi sayfası yayımlanmamıştır) - Regulation (EU) 2023/2411 on Geographical Indication Protection for Craft and Industrial Products.
https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2023/2411/oj - European Parliament Press Release. Parliament Approves GI Reform, 21 February 2024.
https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20240221IPR18089 - Council of the European Union. Geographical Indications: Political Agreement between Council and Parliament, 24 October 2023.
https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/10/24/
2005 yılında Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur. Aynı yıl Çankaya Üniversitesi Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı-Anayasa Hukuku alanında yüksek lisans yapmıştır. 2011 yılına kadar Ulaştırma Bakanlığına bağlı Mesleki Eğitim Merkezlerinde ODY-ÜDY Eğitmeni olarak görev yapmış olup, yaklaşık 15 yıldır Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinde hukukçu olarak çalışmaktadır. TOBB’da ilk olarak Dış Ticaret ve Uluslararası Lojistik alanında çalışmalarda bulunmuş olup, 7 yıla yakın Birleşmiş Milletler temsilciliği yapmış olup şimdi TOBB Reel Sektör AR-GE ve Uygulama Daire Başkanlığında KOBİ Politikaları Müdürlüğünde uzman hukukçu olarak görev yapmaktadır.
Diğer yandan, Gazi Üniversitesi Kamu Hukuku-İdare Hukuku Ana Bilim Dalında idare hukuku kürsüsünde doktora tezini tamamlamaya çalışmaktadır. Türkiye’de YÖK tarafından kabul gören TOBB konulu tezin tamamlanmasından sonra bunu kitaplaştırmayı planlamaktadır.
Bununla birlikte, halihazırda 2023 yılından bu yana Türkiye’de özellikle enerji sektörü ile yenilebilir enerji konusunda kendini uluslararası alanda da kanıtlamış “DÜNDAR HUKUK” VE “DÜNDAR LEGAL SERVICE CONSULTANCY” de Londra bloğunda köşe yazısı yazmaktadır.