Enerji sektöründe “Eşitlik”, “Çeşitlilik” ve “Kapsayıcılık” ilkelerinin yanı sıra “bu sektörün iyileştirilmesi” hususlarında yapılacak çalışmalar son dönemlerde daha dikkat çekici hale gelmiştir. Ülkelerin mevcut enerji piyasalarının sektör genelinde yaşanılan değişimlere ayak uydurması gayesiyle bazı düzenlemelere gitmesi, en iyi uygulamalara entegre olmaya çalışması bu sektörün bir düzenleyiciye ihtiyacı olduğu gerçeğini de beraberinde getirmiştir. Elbette, enerji piyasalarının bir düzenleyici organa ihtiyacı vardır bununla birlikte, mevcut enerji tedarikçilerini kontrol altında tutacak, yerel ve ticari enerji kullanıcılarının çıkarlarını koruyacak bir yapının da yer alması gerekmektedir.
İşte bu gayeyle; “enerji piyasalarının iyileştirilmesi”, “rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine tabi faaliyet gösterilebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir enerji piyasasının oluşturulması” ve bu piyasada “bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması” hedeflerini gerek ülkemizde gerek ise İngiltere’de yerine getiren iki değerli kurumdan söz etmek isterim; EPDK ve ORGEM.
Söz konusu bu iki kurumu sizlere aktarmadan önce “enerji piyasası” ve “enerji sektörü” nde bu tip Kurumlara neden ihtiyaç duyulduğu ve tarihsel süreci nasıl başladığına öncelikle değinmekte fayda olacağı kanısındayım. Bilindiği gibi, Avrupa Birliği (AB) direktifleri doğrultusunda tüm piyasalarda rekabetçi bir yapının oluşturulması öngörülmüştür. Önceden kamu tekelinde olan ve bugün özelleştirilmiş pek çok altyapı hizmeti çeşitli idari düzenlemelerle iyi işleyen piyasalar haline getirilmeye çalışılmıştır. Avrupa Komisyonu bu doğrultuda bir Çerçeve Sözleşme ve bir dizi yönetmelik çıkarmıştır. Bu Çerçeve Sözleşme ve yönetmeliklerin temel maksadı doğal tekel özelliği gösteren bu piyasalara erişimin sağlanarak piyasadaki tekel durumun ortadan kaldırılması ve etkin, sürdürülebilir ve rekabetçi bir yapının oluşturulmasıdır. AB’ne tam üyelik müzakere aşamasında olan Türkiye de bu doğrultuda taahhütlerde bulunmuştur.
AB direktifleri doğrultusunda, Türkiye elektrik piyasasında liberalizasyon sürecini başlatmış ve mevzuatını AB düzenlemeleriyle uyumlandırmaktadır. Bu doğrultuda önce üretim alanında sonrasında dağıtım alanında özelleştirilmeler tamamlanarak özel hukuk kişileri eliyle bu faaliyetlerin yürütülmesine lisans verilmesi sistemi ile başlanmıştır. Arz güvenliği, tüketici hakları, hizmetin kamusal niteliği açısından bu piyasada denetim özel bir önem taşımaktadır. Rekabetçi bir piyasa ortamının yaratılması ve sürdürülebilmesi için piyasa aksaklıklarının giderilme yöntemleri ve diğer hususlara ilişkin AB direktifleri doğrultusunda yasal düzenlemeler hazırlanmış ve bu düzenlemelere aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar düzenlenmiştir.
4646 Sayılı Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılması ve Doğal Gaz Piyasası Hakkında Kanun ile, “Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu” (EPDK) kurulmuş ve Kurumun karar organı “Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu” 19.11.2001 tarihinde faaliyetine başlamıştır.
EPDK, Elektrik Piyasası Kanunu 4. maddesi uyarınca; kamu tüzelkişiliğini haiz, idari ve mali özerkliğe sahip bir kurumdur. Kurumun ilişkili olduğu Bakanlık Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’dır. Kurum; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile hüküm altına alınmıştır.
4628 Sayılı 20/02/2001 tarihli Elektrik Piyasası Kanunu’nun 4. maddesi 2. fıkrasında Kurumun görevlerini kısacak sıralarsak;
Kurum;
- Tüzel kişilerin yetkili oldukları faaliyetleri ve bu faaliyetlerden kaynaklanan hak ve yükümlülüklerini tanımlayan Kurul onaylı lisansların verilmesinden,
- İşletme hakkı devri kapsamındaki mevcut sözleşmelerin bu Kanun hükümlerine göre düzenlenmesinden,
- Piyasa performansının izlenmesinden,
- Performans standartlarının ve dağıtım ve müşteri hizmetleri yönetmeliklerinin oluşturulmasından, tadilinden ve uygulattırılmasından, denetlenmesinden,
- Bu Kanunda yer alan fiyatlandırma esaslarını tespit etmekten,
- Piyasa ihtiyaçlarını dikkate alarak serbest olmayan tüketicilere yapılan elektrik satışında uygulanacak fiyatlandırma esaslarını tespit etmekten ve
- Bu fiyatlarda enflasyon nedeniyle ihtiyaç duyulacak ayarlamalara ilişkin formülleri uygulamaktan ve bunların denetlenmesinden ve
- Piyasada bu Kanuna uygun şekilde davranılmasını sağlamaktan sorumludur.
EPDK, yukarıda kısaca sayılan ve hüküm altına alınan görevleri kapsamında kendisine verile görevleri ve yetkileri “4628 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”, “4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu”, “5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu”, “5307 sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ve “6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu” nları çerçevesinde yerine getirmektedir.
İngiltere’ye baktığımızda ise İngiltere’deki enerji piyasasını denetleyen ve tedarikçilerin belirli standartlara uymasını sağlayan bununla birlikte gaz ve elektrik tüketicilerini de koruyan geçtiğimiz yüzyılın başında, enerji piyasalarının açılmasına yanıt olarak iki enerji düzenleme kuruluşunun (Gaz ve Elektrik Piyasası Kurumu (GEMA)) birleşerek “OFGEM” i yarattığını görmekteyiz.
Diğer bir ifade ile OFGEM, “The Office of Gas & Electricity Markets” ifadesinin kısaltılmış halidir. 2000 yılında Office of Electricity Regulation (OFFER) ve Office of Gas Supply (Ofgas) birleşmesiyle kurulmuştur.
İngiltere’de de tıpkı Türkiye örneğindeki gibi daha önce millileştirilmiş gaz ve elektrik şirketleri özelleştirildiğinde enerji satışında kademeli bir serbestleşme yaşanmış ve 1990’ların sonlarında tedarik piyasaları tamamen açılmıştır. O dönemlerde, İngiltere’deki gazın neredeyse tamamı “British Gas” tarafından sağlandığı ve rekabetçi bir ortamdan söz edilememesi Birleşik Krallık’taki tüm haneler için farklı enerji şirketleri arasında seçim yapma özgürlüğü olasılığını beraberinde getirmiştir.
Her ne kadar, başlangıçta OFGEM, gaz ve elektrik için maksimum fiyat sınırlarını belirlemekten sorumlu iken, zamanla daha fazla enerji tedarikçisinin İngiltere’de iş yapmak için rekabet edebileceği bir ortamın doğmasından ötürü denetleyici ve düzenleyici bir yapıya dönüşmüştür.
OFGEM, bugün İngiltere enerji şirketleri tarafından ödenen yıllık lisans ücretiyle finanse edilen resmi bir hükümet düzenleyici kuruluşu olmasının yanı sıra AB Direktifleri tarafından da tanınan bağımsız bir Ulusal Düzenleme Kurumudur. EPDK’ya benzer bazı kanunlar çerçevesinde görev ve yetkilerini yürütmektedir. “İngiltere Gaz Yasası 1986”, “İngiltere Elektrik Yasası 1989”, “Kamu Hizmetleri Yasası 2000”, “Rekabet Yasası 1998” ve “İşletme Yasası 2002” v.b.
OFGEM, EPDK’dan farklı olarak İngiltere’de enerji fiyatlarını belirlemez ve her enerji tedarikçisi kendi fiyatlarını belirlemekte özgürdür. İngiltere’de bu husus piyasada rekabeti teşvik etmek için yapılmış olsa da, İngiliz hükümetinin ‘sahte’ enerji fiyatlarına son verme baskısının ardından tedarikçilerin standart değişken oranlı enerji tarifelerinde uygulayabilecekleri miktara bir sınır getirilmesiyle yaşanılan ekonomik bunalım biraz olsun rahatlamıştır.
Elbette, OFGEM de enerji tedarikçi davranışlarının araştırılması ve savunmasız tüketicilere destek sağlanması gibi çeşitli yollarla hem ticari hem de yerel enerji tüketicilerinin çıkarlarını korumaktan sorumludur. Ayrıca enerji şirketlerinin sosyal ve çevresel sorumluluklarını yerine getirmelerini sağlamaya yardımcı olur. Yeni bir enerji şirketi pazara girerse, OFGEM’in görevi, yeni müşterilere nasıl yaklaştığı ve mevcut müşterilerle nasıl ilgilendiği de dahil olmak üzere tüm mevcut kurallara, düzenlemelere ve standartlara uymasını sağlamaktır.
OFGEM’in EPDK’dan başka bir farklı rolü de “güvence rolü” olarak adlandırılır. OFGEM, “enerji şirketlerine çeşitli ödeme yöntemleri sunmak” ve “savunmasız veya düşük gelirli evlerden gelen müşterileri desteklemek” gibi sosyal yükümlülüklerini de yerine getirmekle yetkilidir.
Bu noktada birkaç gün önce (12.12.2024) OFGEM, özellikle borçla boğuşan tüketicilere daha fazla esneklik ve daha iyi destek sağlamayı amaçlayan enerji piyasasında bir dizi planlı iyileştirmeyi duyurmuştur. 12 Aralık Perşembe günü duyurulan bu değişiklikler, enerji tedarikçilerinin düşük veya sıfır sabit ücret sunma potansiyelini ve mali zorluklarla karşı karşıya olan haneler için gelişmiş korumaları içermektedir.
Temel önerilerden biri, fiyat tavanı altında “sıfır sabit ücret tarifelerinin getirilmesi” konusunda tüketicilerin ihtiyaçlarına en uygun tarifeleri seçmelerine olanak tanıyacak bir yapı kurulmasıdır. ORGEM’in geçtiğimiz Perşembe günü bu çağrısına yanıt veren on binlerce tüketiciden gelen geri bildirimler, birçoğunun faturalarını yönetme ve borçlarını geri ödeme yeteneklerini kolaylaştıracağını savunduğu daha düşük veya ortadan kaldırılmış sabit ücretler arzusunu vurguladığı yönündedir.
Bununla birlikte, yine geçtiğimiz günlerde Türkiye-İngiltere arasında “Enerji ve İklim Diyaloğu” konulu mutabakat zaptı imzalanmış olup, temiz enerjiye geçiş, düşük karbonlu hidrojen ekonomisi, şebeke modernizasyonu, bölgesel enterkoneksiyonlar ve küçük modüler reaktörler gibi önemli işbirliklerini kapsayan bu değerli mutabakat zaptı ile enerji arz güvenliğine ve bağımsızlığına yönelik önemli bir adım atılmıştır.
Görüldüğü üzere, Türkiye ve İngiltere’de “enerji piyasalarını” bağımsız olarak denetleyen ve düzenleyen bu iki değerli Kurumun birbirine benzer yanları ve ufak da olsa bazı farklılıklar mevcuttur. Her iki Kurumun kurulmasındaki en benzer özellik ise “enerji piyasalarının iyileştirilmesi”, “rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine tabi faaliyet gösterilebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir enerji piyasasının oluşturulması” ve bu piyasada “bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması” olarak düşünülebilir.
Yararlanılan Kaynaklar
Ofgem Annual Report and Accounts 2022-23
Who are Ofgem? | The Energy Shop
Ofgem: The Energy Market Regulator | Utility Saving Expert
Who Are Ofgem & Why Are They Important?
Ofgem Proposes New Energy Market Reforms | UK Construction News
What Does Ofgem Do for Your Business? | SwitchPal
EPDK | T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
Türkiye ve İngiltere, “Enerji ve İklim Diyaloğu” konulu mutabakat zaptı imzaladı